بیماری‌های قلبی‌عروقی علت اصلی مرگ و میر در مردان و زنان در سراسر جهان می باشد. بیماری‌های قلبی‌عروقی اشکال مختلفی مانند: فشارخون‌بالا، بیماری‌ تصلب‌شرایین (آترواسکلروز)‌کرونری و سکته قلبی، نارسایی قلبی، سکته مغزی، آترواسکلروزسایر عروق مثل اندام ها و احشا و… دارند.

بدلیل بار سنگینی که این بیماری‌ها از لحاظ اقتصادی و سلامت بر جامعه وارد می‌سازند، در طول دهه‌های اخیر مطالعات وسیعی انجام گرفته و عوامل خطری را که سبب افزایش احتمال ابتلا فرد به بیماری‌های قلبی‌عروقی می شوند را مشخص نموده‌اند. آگاهی از این عوامل خطر و چگونگی کنترل آنها این فرصت را  بوجود می آورد که بتوان از بروز این بیماری ها پیشگیری کرده و یا در صورت ابتلا از شدت آن کاست.

بیماری‌های قلبی‌عروقی(سکته قلبی، سکته مغزی، درگیری عروق محیطی) تهدیدی عمده برای جوامع مترقی انسانی به شمار می‌آید  ولی خوشبختانه  اغلب می‌توان با یکسری از  تغییرات مثبتی در شیوه زندگی ،از ایجاد ویا بدترشدن این بیماری‌ها پیشگیری کرد وحتی بعد از ایجادمی توان میزان عوارض و  مرگ و میر ناشی از آنها را به شکل قابل توجهی کاهش داد. این تغییرات پیشگیرانه (شامل تغذیه ‌سالم‌،  افزایش‌ فعالیت‌ بدنی،  قطع عادات مضرمثل استعمال ‌دخانیات(سیگار،پیپ، قلیان)  یا مصرف الکل) اهمیت بسیار زیادی دارند.

بیماری‌های قلبی‌عروقی به آهستگی ایجاد شده و در مراحل اولیه  اغلب علامتی نیز ندارند. عواملی چون کلسترول بالا یا فشارخون بالا ممکن است از کودکی وجود داشته یا در جوانی آغاز شده و برای چندین دهه تشخیص داده نشوند، بنابراین بهترین راهکار، بررسی ، تشخیص و کنترل زودرس عوامل خطر و پیشگیری از بیماری‌های قلبی‌عروقی است. ایجاد تغییرات سالم در شیوه زندگی مطابق با رهنمودهایی که از چندین دهه تحقیقات بدست آمده‌اند نه تنها سبب پیشگیری از بیماری‌های قلبی‌عروقی می‌شوند بلکه خطر ابتلا به بیماری‌های خطرناکی مثل سرطان و دیابت را نیز کاهش می‌دهند.

عوامل خطر بیماریهای قلبی عروقی

برخی عوامل‌خطر بیماری‌های قلبی‌عروقی قابل  اصلاح وکنترل هستند، در حالیکه سایر عوامل‌خطر تحت کنترل ما نیستند. برخی از عوامل خطرممکن است در طول زندگی دچار تغییر شوند. البته داشتن یک یا چند عامل خطر اصلی بیماری‌های قلبی‌عروقی به این مفهوم نیست که فرد حتما مبتلا به بیماری‌های قلبی‌عروقی شده یا در اثر آنها می‌میرد. در واقع هر چه تعداد این عوامل خطر بیشتر باشد، فرد به احتمال بیشتری به بیماری قلبی‌عروقی مبتلا خواهد شد. بلعکس نبود عوامل خطر دلیل عدم ابتلا  به بیماری‌های قلبی‌عروقی نیست وفقط احتمال را کم میکند.  با آگاهی از عوامل خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی‌عروقی، می‌توان میزان خطر احتمالی را تا حد امکان کاهش داد.

*عوامل خطری که ، قابل اصلاح و یا قابل درمان نمی‌باشند عبارتند از :

جنس بیمار : زنان تا سن ۶۰-۵۵ سالگی در معرض خطرکمتری از مردان هستند. زنان پیش از یائسگی بدلیل وجود هورمون‌های جنسی خود در مقابل بیماری‌های قلبی‌عروقی محافظت می‌شوند.

افزایش سن : با افزایش سن خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی‌عروقی افزایش می‌یابد.مردان نسبت به زنان در سنین پایین‌تری دچار حملات قلبی می‌شوند. پس از یائسگی خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی‌عروقی در زنان شروع به افزایش می‌کند. پس از ۶۵ سالگی خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی‌عروقی در زنان مشابه مردان همسن خود بوده و حتی پس از ۷۵سالگی، زنان نسبت به مردان همسن خود در معرض خطر بیشتر ابتلا به بیماری‌های قلبی‌عروقی می‌باشند.

سابقه خانوادگی: بیماری  بیماری‌های قلبی‌عروقی بویژه در  افرادیکه دارای پدر و مادر یا برادر و خواهر دچار بیماری سرخرگ و سابقه‌ای از مرگ در یکی از اعضای خانواده بدلیل ابتلا به بیماری‌های قلبی‌عروقی در سنین پایین(یعنی مرگ ناشی از بیماری‌های قلبی‌عروقی در سن زیر ۵۵ سال در مردان و زیر ۶۵ سال در زنان) را داشته باشد .

ژنتیک ، قومیت و نژاد:  هم در ایجاد بیماری‌های قلبی‌عروقی نقش دارند. سیاه‌پوستان بدلیل فشارخون بالاتر نسبت به سفیدپوستان در معرض خطر بیشتری می‌باشند. افزایش سطح کلسترول خون ژنتیکی بطورمستقیم خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی‌عروقی را افزایش می‌دهد. برخی اختلالات ژنتیکی نیز خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی‌عروقی را افزایش می‌دهد.  فعلا نمی توان مواد ژنتیکی خود را تغییردهیم اما آگاهی از وضعیت ژنتیکی در انسان باعث می‌شود که فرد سایر عوامل خطر قابل کنترل را بهتر مدیریت نماید

*عوامل خطر عمده‌ای که قابل کنترل، اصلاح و یا  درمان هستند عبارتند از:

کلسترول خون بالا:

فشارخون‌بالا (هیپرتانسیون):

دیابت ، پاسخ غیر طبیعی به انسولین :

افزایش وزن  و چاقی ، نحوه توزیع چربی در بدن(چاقی شکمی):

الکل و رژیم غذایی نادرست :

عدم فعالیت جسمانی:

استرس:

برخی داروها ( قرص‌های ضدبارداری-برخی داروهای هورمونی) :

کمبود آنتی اکسیدان ها، غیر عادی شدن فاکتورهای انعقاد خون و افزایش هموسیستئین : در خون نیز باعث ممکن است سبب افرایش بروزCVD  شوند.

کلسترول بالا: کلسترول بالا خطر ایجاد  بیماری‌های قلبی‌عروقی را چند برابرافزایش می دهد. کلسترول با رسوب و ضخیم کردن دیواره سرخرگ ها ( تشکیل آتروما) بر روی آن است که باعث تنگی سرخرگ ها می شود.

فشارخون‌بالا (هیپرتانسیون): فشارخون‌بالا نیز  خطر ایجاد  بیماری‌های قلبی‌عروقی را چند برابرافزایش می دهد. سایر عوامل دیگری مانند چاقی،سیگار، کلسترول بالا،  سوء مصرف الکل، رژیم غذایی ناسالم یا عدم فعالیت جسمانی  و برخی بیماریها نیز می‌توانند در ایجاد فشارخون بالا دخیل باشند وهمچنین اثرات  فشارخون‌بالا رادر ایجاد بیماری‌های قلبی‌عروقی  چندین برابر بیشتر افزایش دهند.( البته افراد ممکن است  بدون وجود هیچ یک از این عوامل، باز هم مبتلا به فشارخون بالا شوند)

چاقی و افزایش وزن: چاقی و افزایش وزن بدن در ایجاد خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی‌عروقی مستقل از سایر عوامل خطر دخیل می‌باشد، چرا که. چاقی فشارخون را افزایش داده، سبب افزایش بارکاری قلب می‌شود ،اثرات مضری برروی کلسترول  داشته اترواسکلروز را تشدید میکند و در ایجاد بیماری دیابت(بیماری قند خون)  دخیل می‌باشد.

عدم فعالیت جسمانی:  شیوه زندگی غیرفعال سبب افزایش خطر ابتلا به اضافه‌وزن، سطح کلسترول خون‌بالا، فشارخون‌بالا و دیابت می‌شود. ورزش منظم درحد متوسط، سبب کاهش خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی‌عروقی می‌شود.

حداقل ۳۰ دقیقه فعالیت متوسط در اغلب روزهای هفته (حداقل ۵ روز) یا هر روز به سلامت قلب کمک کرده همچنین می‌ تواند احتمال بیماری‌های قلبی و سکته ی قلبی همچین خطر سرطان روده ی بزرگ، فشارخون بالا، دیابت و … را نیز کم کند.

بیماری دیابت (قند خون)  : ابتلا به دیابت، فرد را در معرض خطر جدی قرار می‌دهد. درحدود دوسوم افراد مبتلا به دیابت به علت ابتلا به بیماری‌های قلبی‌عروقی می‌میرند.  پیشگیری ازابتلا به دیابت خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی‌عروقی را نیز کاهش می دهد. کنترل دیابت بعد ابتلا نیز تا حدی ممکن است خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی‌عروقی را نیز کاهش دهد(البته بطور جزیی).

سیگار: افراد سیگاری نسبت به افراد غیرسیگاری چندین برابر بیشتر در معرض خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی‌عروقی علاوه بر افزایش خطر ابتلا به بیماریهای ریه و انواع سرطان ها  می‌باشند.

اثرات استعمال سیگار عبارتست از : – افزایش تعداد ضربان قلب و نیز نامنظمی ضربان قلب (آریتمی) – انقباض سرخرگ‌ها کرونری – تشدید  انسداد اترواسکلروتیک سرخرگ‌ها توسط پلاک – افزایش فشارخون – افزایش نیاز بافت قلب به اکسیژن -  کاهش توانایی خون در حمل اکسیژن –  افزایش میزان خطر لخته شدن خون و در نتیجه حمله قلبی و سکته مغزی.

حتی تماس با دود سیگار در افراد غیرسیگاری موجب افزایش میزان بروز بیماری‌های قلبی‌عروقی می‌گردد.

یائسگی زودرس: یائسگی زودرس  زنان(به شکل طبیعی و یا بدنبال جراحی) وی درمعرض خطر بیشتر ابتلا به بیماری سرخرگ‌های‌کرونری قرار می‌دهد.

سایر عوامل موثر که عوامل مداخله‌کننده نامیده می‌شوند نیز با بیماری‌های قلبی‌عروقی مرتبط می‌باشند، اما اهمیت آنها هنوز بطور کامل شناخته نشده یا مورد سنجش قرار نگرفته‌اند. این عوامل عبارتند از:

استرس:  به نظر می‌رسد که استرس (بویژه‌دربرخی‌افراد) سبب افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی‌عروقی می‌شود. شاید علت این افزایش میزان خطر، بالا رفتن تعداد ضربان قلب و فشارخون و آسیب به سرخرگ‌ها بدلیل استرس طولانی مدت ‌باشد . همچنین ممکن است استرس در ایجاد سایر رفتارهای مخاطره‌آمیز مثل تغذیه بیش از حد، استعمال دخانیات و سوء مصرف الکل دخیل باشد. استرس از طریق افزایش هورمون‌های استرس (از جمله آدرنالین) سبب تولید و افزایش کلسترول  و نیز افزلیش احتمال پاره شدن پلاک آترواسکلروز می‌شود. استرس های شدید کوتاه مدت ممکن است با افرایش انعقاد پذیری خون موجب لخته عروقی  شود.

الکل:  نوشیدن مقادیر بیش از حد الکل می‌تواند فشارخون را افزایش داده و اثر منفی بر روی سطح کلسترول و تری‌گلیسرید (چربی خون)  و اترواسکلروز کرونری داشته باشد و ممکن است منجر به ایجاد ضربان نامنظم قلبی (آریتمی) گردد.

قرص‌های ضدبارداری:   قرص‌های ضدبارداری  سبب افزایش‌خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی‌عروقی در افراد سیگاری یا مبتلا به فشارخون‌بالا بویژه در زنان بالای ۳۵ سال شوند. (قرص‌های ضدبارداری  جدید حاوی سطح هورمون کمتری نسبت به قرص‌های قبلی بوده و خطر کمتری دارند).   پس از ۳۵ سالگی بدلیل افزایش خطر ابتلا به حمله قلبی و لخته شدن خون، زنان سیگاری یا مبتلا به فشارخون‌بالا نباید از قرص‌های ضدحاملگی استفاده کنند مگر موارد خاص با نظر پزشک.

در حدود نیمی از موارد مرگ و میر ناشی از بیماری‌های قلبی‌عروقی ناگهانی هستند یعنی بروز آنها غیرمنتظره بوده و فرصت نیز برای درمان وجود ندارد همچنین  درمان‌های متداول امروزی (مانند آنژیوپلاستی با بالن و یا  جراحی بای‌پس سرخرگ کرونری) را نمی‌توان برای هر فرد در معرض خطر انجام داد و در صورت امکان انجام ، درمان فقط مشکل کنونی فرد را درمان می‌کند وروند بیماری زمینه‌ای را متوقف نمی‌سازد.